خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - از خوزستان، فرخنده کرناسی دزفولی در گفت و گو با خبرنگار ما توضیح داد: اواخر جنگ سال 67 و 68 بود و زیرساخت های اقتصادی ما آمادگی نداشت.کارشناسان ما با این باور که نرخ رشد 3.2 است و اگرکشور با این وضعیت پیش برود ممکن است تا سال ۶۱، ۵۱۱ میلیون جمعیت داشته باشیم و نتوانیم آنها راحمایت کنیم، برنامه تنظیم خانواده را عملیاتی و اجرایی کردند.
وی با بیان اینکه قرار بود طی بسیت سال مثلاً از سال 70 تا 90 از 6 فرزندی که خانواده ها در آن دهه داشتند تا سال 73 به ۴ فرزند برسیم اما متاسفانه در سال 85 دیدیم نرخ رشد از نرخ جانشین هم پایین تر آمده و به یک و کمتر از یک رسیده ایم.
این مدرس دانش خانواده تصریح کرد: برنامه تنظیم خانواده با تبلیغ شعار فرزند کمتر زندگی بهتر مزه رفاه و آرامش و بی خیالی را به خانواده های ایرانی چشاند. طوری که زنی که تا قبل از این سه، چهار یا پنج فرزند می آورد و به سختی های این بچه ها عادت کرده بود متأثر از این شعار تصورش این شد که داشتن فرزند کمتر برایش رفاه می آورد! خانه آرام است، شلوغی ندارد و ...وقتی که شیرینی راحت زندگی کردن و توجه به افق های فردگرایانه در جامعه ما زنده شد متاسفانه دیگر این زنی را که به راحتی عادت کرده، نمی توانیم به او بگوییم بچه بیاور! برای اینکه لذت این راحتی را چشیده است.

کرناسی دزفولی تحریم های ظالمانه دول غربی در دهه های اخیر، تورم، بیکاری، درآمد سرانه پایین، فقر، نابرابری درآمد، نااطمینانی شغلی، تورم انتظاری، تحصیلات والدین، نوسانات و شوک های خرد و کلان اقتصادی را از جمله عوامل اقتصادی مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران عنوان کرد و گفت: کاهش میزان ازدواج نیز یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر روی این روند است. با وجود سیاست گذاری های حوزه ازدواج در سال های اخیر مانند افزایش وام،مشارکت خیرین، برگزاری ازدواج های ساده، همچنان شاهد کاهش میزان ازدواج ها هستیم که این موضوع روی موالید تاثیر گذاراست.
وی بیان کرد: یکی از نتایج قابل تأمل پژوهش های تحولات سالمندی این است که هم اینک نرخ رشد جمعیت سالمندان کشور بیش از سه برابرمیانگین نرخ رشد جمعیت کل کشور است و این یعنی زنگ خطر سالمندی جمعیت در ایران به صدا درآمده است و به گفته کارشناسان باید به زودی منتظر پدیده ای تحت عنوان« سونامی سالمندی» در ایران باشیم. مطالعات حاکی از این است که از اواخر دهه 1400 جمعیت ایران به سوی سالمندی پیش رفته و در سال 1420 به مرحله سالمندی جمعیت خواهد رسید و در دهه پس از آن با سالخوردگی جمعیت رو به رو خواهد شد. بدیهی است که از هم اکنون لازم است تا دولت مردان در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های کلان و بلندمدت به نسبت جمعیت سالمند و سالخورده توجه نمایند. بنابراین سیاست گذاران و برنامه ریزان می باید درصدد تمهیداتی برای رفاه اجتماعی و بهداشتی سالمندان و سالخوردگان باشند.
این استادیار دانشگاه به تحلیل تحولات جمعیتی ایران در سه دهه اخیر پرداخت و گفت: رشد جمعیت ایران از نخستین سرشماری سال 1335 تا شروع انقلاب اسلامی روندی کاهنده و پس از انقلاب اسلامی نیز افزایش یافته به طوری که در دهه ی 1365-1355 یک باره به رشدی حدود ۴ درصد رسیده که در تاریخ کشور بی سابقه بود.
کرناسی دزفولی توضیح داد: بعد از انتشار نتایج سرشماری 1365 و مشاهده رشد بالای جمعیت طی دهه 1365-1355 دولت متوجه سنگینی بار افزایش جمعیت و نگران تأمین نیازهای مختلف آن در سال های آتی شد و به فکر احیای سیاست قدیمی کنترل جمعیت افتاد. البته سیاست کنترل جمعیت برای اولین بار در دهه ی 1355-1345 به طور رسمی اجرا شده بود.
وی ادامه داد: دولت وقت در خرداد ماه 1367، سیاست تحدید موالید را اعلام نمود و متعاقب آن برنامه های تنظیم خانواده را به اجرا درآورد. سپس سیاست های تنظیم خانواده به موفقیت چشمگیری دست یافت. سرعت کاهش باروری در نیمه دوم دهه 1360و اوایل دهه 1370 به اندازه ای چشمگیر بود که تعبیر» انقلاب باروری «در مورد آن مصداق پیدا کرد. به این ترتیب میزان کاهش تعداد موالید به همراه کاهش تعداد مرگ و میر و افزایش امید زندگی، متوسط رشد سالانه ی جمعیت کشور را، از ۳٫9 درصد در دهه 1365-1355 به 1٫2۴ درصد در دوره 1395-1390رساند.
این مدرس دانش خانواده از جمله عوامل تأثیرگذار در کاهش رشد جمعیت در سه دهه اخیر را افزایش سطح سواد و تحصیلات افراد به ویژه زنان، گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن امور، افزایش هزینه های زندگی، تغییر نگرش و تمایل خانواده ها به ویژه زوج های جوان در کاهش تعداد فرزندان، افزایش سطح بهداشت، کاهش سطح مرگ و میر به ویژه مرگ و میر نوزادان و در نتیجه بالا رفتن امید زندگی دانست که همگی از رهگذر مراحل انتقال جمعیتی در ایران حاصل شده است.
کرناسی دزفولی اظهار کرد: با توجه به فراز و نشیب های فرزند آوری طی سال های گذشته، تعداد موالید از سال های 94 با شیب بسیار معناداری در حال کاهش است به طوری که از سال 1395تا سال 1399 حدود 470 هزار کاهش تولد را شاهد بوده ایم. به بیان دیگر از یک میلیون و 570 هزار تولد در سال 1395 به حدود یک میلیون و 100 هزار تولد کاهش یافته است. این در حالی است که سرعت پیر شدن جمعیت کشور و همچنین کاهش موالید همچنان با شیب تند تری ادامه دارد. همه این آمارها نشان می دهد ما باید نگران آینده جمعیت کشور عزیزمان باشیم.
وی به پیامدهای سیاسی کاهش فرزندآوری اشاره و اظهار کرد: افزایش جمعیت جوان کشورهای اسلامی مسأله عمده ای است که از سوی قدرت های استعماری به عنوان یک خطر تلقی شده است. افزایش جمعیت مسلمانان در کشورهای غربی نیز نگرانی دیگر قدرت های بزرگ است. رشد منفی جمعیت نژاد اروپایی و زاد و ولد زیاد مسلمانان، می تواند در بسیاری از مناسبات سیاسي، اجتماعي و اقتصادي کشورهای مزبور اثر بگذارد. از موضع گیری هایی که در مقابل جمعیت مسلمانان می شود، به دست می آید که جمعیت، یک فاکتور مهم در اقتدار سیاسی است.
این استادیار دانشگاه کاهش جمعیت در سن کار، کاهش رشد اقتصادی، پایین آمدن نرخ پس انداز خانواده، افزایش بار مالی نسل های جوان تر، افزایش بار تکفل، افزایش تقاضای بازنشسته های فعلی و فشار بر سیستم تأمین اجتماعی را از جمله عوامل اقتصادی موثر بر کاهش جمعیت کشور دانست.
کرناسی دزفولی در پاسخ به این سوال که برای برون رفت از این بحران چه باید کرد و چه برنامه ای وجود دارد، توضیح داد: اقدام جهادی و مجدّانه در راستای عمل به سیاست های کلی جمعیت که از سوی مقام معظم رهبری بیان شده است؛ چرا که ایشان بیش از 50 بار در سخنرانی هایشان دغدغه جمعیت و خطر کاهش جمعیت را مطرح فرمودند. ایشان سیاست های کلی جمعیت را 30 اردیبهشت سال 93 بر اساس بند اصل 110 قانون اساسی ابلاغ کردند؛ این ابلاغیه ۵۴ بند دارد که در آن مسیر کلی سیاست های جمعیتی کشور ترسیم شده است.
- آیا پنجره جمعیتی امروز برای کشور ما گشوده شده است؟ دولت تاکنون چه اقداماتی برای استفاده ای از این فرصت بالقوه انجام داده ؟
- بله. پنجره جمعیتی فرصتی است که به نسبت جمعیتی کشور فرصت جبران و رشد را می دهد. زمانی که هنوز دو سوم جمعیت بین 15 تا 65 سال هستند و پیر نشده است، اگر این نسبت کمتر شود، پنجره جمعیتی بسته می شود. هنوز 25سال تا بسته شدن پنجره جمعیت فرصت داریم و اگر این زمان را هم از دست بدهیم به یک کشور سالمند تبدیل می شویم که باید همه توان و ظرفیتش را صرف نگهداری و مراقبت از سالمندان کند و از روند توسعه و پیشرفت عقب بیفتد. جهت بهره برداری از این فرصت طلایی پنجره جمعیتی نیازمند برنامه ریزی های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطح کشور متناسب با سیاست های کلی جمعیت بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی هستیم که به نظر می رسد هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه های ذیربط در این زمینه، بایسته است.
- اقدامات دولت قبلی و دولت فعلی در این زمینه تا چه حد کاربردی بوده است؟
کشور ما تقریبا از سال 1385 وارد پنجره جمعیتی شده است. پنجره جمعیتی فرصتی است که امکان جبران و رشد جمعیت را به یک کشور می دهد و این فرصت بنا به گفته کارشناسان برای کشور ما یک دوره 40 ساله است که حدود 16 سال آن از دست رفته. دولت یازدهم و دوازدهم در فرصت طلایی پنجره جمعیتی قرار داشتند و آن 8 سال از بهترین سال های پنجره جمعیتی بود که متاسفانه دولت قبل فرصت سوزی کرد و نه تنها به سیاست های کلی در این حوزه توجهی نشد بلکه مصوبات ضد جمعیتی هم تصویب شد. به عنوان نمونه یکی از این مصوبات، مشروط کردن یارانه موالید جدید به این صورت که فرزند سوم و چهارم و بالاتر از یارانه محروم و مشروط به تایید وزارت رفاه شد و یا ایجاد محدودیت سنی برای وام ازدواج، عدم حمایت از ناباروری، عدم تصویب نهایی طرح جمعیت و تعالی خانواده در مجلس و.... شاید بشود گفت یکی از بدترین عملکردهای جمعیتی مربوط به دولت تدبیر و امید بود؛ چرا که هیچ نشانه ای از تغییر برنامه ها در تناسب با کشوری که در سراشیبی تند نرخ رشد جمعیت گرفتار شده است را نمی توانیم ببینیم. اما دولت سیزدهم فرصت خوبی را در این حوزه اختیار دارد و به گفته کارشناسان جمعیت می تواند دولت نجات ساختار جمعیت ایران باشد. دولت سیزدهم که اگر آن را 8 ساله تصور کرد، دولتی است که 8 سالِ مهم پنجره جمعیتی ایران را به عنوان آخرین فرصت استفاده از این ظرفیت در اختیار دارد از جمله:
- مطالبات صریح رهبر انقلاب که ایشان در یک دهه گذشته بیش از 50 بار درخصوص مسئله جمعیت یا سخن گفتند یا تاکید فرمودند.
- ظرفیت سیاست های کلی جمعیت که بسیار جامع و دقیق در 14 ماده تنظیم و از سوی رهبر انقلاب برای اجرا ، ابلاغ شده است . این سیاست ها می تواند هرگونه برنامه ریزی و طراحی را برای دولت سیزدهم تسهیل نماید.
-برنامه هفتم توسعه که آغاز آن تقریباً با شروع به کار دولت سیزدهم مقارن بوده است.
-طرح جوانی جمعیت که در حال حاضر تصوب شده و دولت می تواند از ظرفیت قانونی آن استفاده کند.
تمام این موارد نیز تنها با فراهم کردن بسترهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مناسب و هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه های ذیربط امکانپذیر است. چین، کره جنوبی، ژاپن همه از موقعیت پنجره جمعیتی بیشترین بهره را داشتند و جهش اقتصادی خودشان را مرهون استفاده از این پنجره جمعیتی هستند. در غیر این صورت با میلیونها جمعیت جوان بیکار مواجه خواهیم شد که آسیب های اجتماعی و سیاسی خاص خودش را به دنبال دارد.
- مهمترین چالش پیش روی جمعیت ایران را چه می دانید؟
در حال حاضر کاهش نرخ باروری و رسیدن آن به زیر سطح جانشینی از نظر من مهمترین چالش پیش روی جمعیت در کشورمان است. به توجه به آماری که کارشناسان جمعیت ارائه می دهند نرخ باروری از حدود ۴درصد در سال 1365 به 6 دهم درصد رسیده و پیش بینی شان این بود که تا سال 1425 این نرخ به صفر برسد اما با تحولات جمعیتی اخیر این نرخ زودتر به صفر خواهد رسید که این چالش واقعا نگران کننده است و در آینده نزدیک نرخ منفی را تجربه می کنیم. به گفته کارشناسان حوزه جمعیت نرخ رشد جمعیت اگر به سطح جانشینی برسد و حتی یکی دو دهم از سطح جانشینی بالاتر برود از این چالش عبور می کنیم که انشاالله باید از سوی متولیان امر اقدامات جدی صورت بگیرد. از جمله توجه به ظرفیت های نسل جوان و توانا سازی آنها در زمینه های مختلف، ایجاد بسترهای اجتماعی و زیر ساخت های اقتصادی مناسب با استفاده از منابع موجود و .. .
- دلایل کاهش جمعیت ایران بیشتر منوط به مسائل فرهنگی است یا دلایل آن را در سیاست گذاری های
اجتماعی و اقتصادی به ویژه در کشورهای در حال توسعه می دانید؟
در اکثر موارد نابسامانی های اقتصادی همانند تورم، بیکاری، درآمد سرانه پایین، فقر، نابرابری درآمد، نااطمینانی شغلی، تحصیلات والدین، نوسانات و شوک های خرد و کلان اقتصادی بر کاهش جمعیت و کاهش نرخ باروری در کشورمان موثر بوده است. اما آنچه حایز اهمیت است و نباید فراموش شود مسائل فرهنگی و فکری است که به نگرش افراد برمی گردد که مهمتر از عوامل اقتصادی است و متاسفانه این انحرافات شناختی و فکری کم هم نیستند و اگر بخواهیم ریشه یابی کنیم حاصل تنوع و تکثری هستند که دنیای مدرن و پست مدرن برای انسان امروزی به ارمغان آورده و تأثیر خودش را در کشورهای دیگر گذاشته از جمله رشد تفکر فردگرایانه، تغییرات نقش و جایگاه
زنان در جامعه، تقدس زدایی از ازدواج، تمایل به مجرد زیستی، نداشتن آمادگی روحی برای تولد فرزند و ... .
- آیا می توان گفت که کم توجهی دولت ها به اجرای سیاست های کلی جمعیت پاشنه آشیل عدم توفیق آن بوده است؟ لطفا توضیح بفرمایید.
بله قطعا همینطور بوده است. متاسفانه فرصت سوزی ای که دولتهای قبلی در این زمینه داشته اند خیلی تأثیر گذار بوده است. مثلا در سال 1392 طرحی با عنوان طرح تحول جمعیت مطرح شد اما عملی نشد یا طرح تحول خانواده که در راستای حمایت از خانواده بود.
- سیاست های جمعی کشور ما در مقایسه با سایر کشورها را چگونه ارزیابی می کنید و آیا می توان به این
سیاست ها برای تشویق خانواده ها به فرزند آوری امیدوار بود؟ به قولی می شود خانواده ها را بعد از چهار دهه
عدم فرزندآوری یا تک فرزندی به تعدد فرزند تشویق کرد؟
همه کشورها به نوعی خطر کاهش جمعیت را حس کرده اند و سعی در حفظ نرخ رشد باروری در حد جانشینی
و جلوگیری از پیری جمعیت دارند لذا سیاستهای تشویقی در جهت افزایش جمعیت در خیلی از کشورها در حال اجراست. برای نمونه درکشور ژاپن که در حال حاضر با نرخ رشد منفی جمعیت مواجه شده است، خانواده هایی که فرزند زیر 15 سال دارند، ماهانه مبلغ قابل توجهی کمک مالی دریافت می کنند. در ایرلند بر اساس داشتن 1تا 8 فرزند، حقوق ماهانه به والدین اختصاص داده می شود. در کره جنوبی برای درمان ناباروری، یارانه پراخت می شود و در کشورهای دیگر مثل بلژیک به تعداد هر فرزند بخشی از مالیات فرد بخشوده می شود و با مشوق های این چنینی خانواده ها را به فرزندآوری تشویق می کنند. در حالی که در کشور ما سیاست های کلی جمعیت که مقام معظم رهبری اشاره داشتند در دولتهای قبلی مورد بی توجهی قرار گرفته است. این سیاستهای کلی در 14 بند از
جمله رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده، حمایت از زوج های جوان و توانمندسازی آنان در تامین هزینه های زندگی، تربیت نسل صالح و کارآمد و اختصاص تسهیلات مناسب به مادران به ویژه در دوران بارداری و شیردهی ابلاغ شده است. اخیرا هم که با روی کارآمدن دولت جدید طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده در راستای حمایت از خانواده تصویب شده و خدا را شکر سیاست های جمعیتی کم کم در حال اجراست.
به نظر می رسد دو راهبرد اصلی که می تواند در تشویق خانواده ها به فرزندآوری کمک کند یکی راهبرد های اقتصادی است و دیگری راهبردهای فرهنگی؛ اولی با اعطای مشوق های اقتصادی به زوج ها برای فرزندآوری و دومی فرهنگ سازی برای اینکه فرزندآوری به یک ارزش اجتماعی تبدیل بشود امکانپذیر است. که هر دو نیازمند سرمایه گذاری دولت برای جمعیت است. در طرح تعالی جمعیت دولت سیزدهم، به تصویب بخش های مهمی مثل هماهنگی بین فرزندآوری و تحصیل، اشتغال بانوان و حمایت از مسکن مناسب برای جوانان توجه شده و به ارگانهای ذیربط ابلاغ گردیده که امید است با اجرای این طرح برخی از مشکلات جمعیتی حل شود.
- به نظر شما مردم ما با توجه به اطلاعاتی که در سال های اخیر به آنها داده می شود به اهمیت بحران جمعیت پی نبرده اند؟ اگر اینگونه است مهمترین دلیل عدم تمایل به فرزندآوری را چه می دانید؟
مردم ما مردم آگاهی هستند. خصوصا با توجه به گستردگی و دسترسی سریع به اطلاعات، کمتر کسی است که بحران جمعیتی و پیامدهای آن را نشناخته یا درک نکرده باشد؛ خیلی از خانواده ها به خوبی می دانند که وجود تعداد بیشتر فرزند که از عهده تربیتشان نیز برآیند به فرضی که امکانات باشد قطعا بهتر از تک فرزندی و یا نداشتن فرزند است آن هم به دلیل آسیب هایی که تک فرزندی یا نداشتن فرزند دارد.
لیکن همانطور که قبلا اشاره شد مسائل فرهنگی و اقتصادی دو عامل مهم عدم تمایل خانواده ها به فرزندآوری
است و در خیلی موارد عوامل فرهنگی حتی بیشتر از نابه سامانی های اقتصادی تأثیرگذار بوده است؛ تغییر فرهنگ ها، فردگرایی و تمایل به مجرد زیستی، کمرنگ شدن باورهای مذهبی، بی مسئولیتی، عدم تعهد فردی و اجتماعی، حاکم شدن فرهنگ غربی در فضای مجازی، تغییر در سبک زندگی را به همراه داشته است. ظهور رسانه هایی مانند ماهواره بر کاهش ازدواج و افزایش طلاق در کشور مؤثر است. همچنین روابط ناپایدار، ازدواج سفید و یا ازدواج به شرط نداشتن فرزند، جوانان را از آن فرهنگ اصیل ایرانی دور می کند و شکل دیگری به ازدواج می دهد که وجود فرزند در این نوع ازدواج ها نه تنها هدف محسوب نمی شود و جایگاهی ندارد که حتی به عنوان مانع تلقی می شود.
- بارها و بارها درباره پیامدهای کاهش جمعیت صحبت کرده ایم در حالی که نسل پیش رو برای پدر و مادر شدن خود اکثرا تک فرزند یا در خانواده هایی با دو فرزند بزرگ شده اند، درباره کارکردها و نتایج فرزندآوری و افزایش جمعیت در جامعه صحبت بفرمایید.
یکی از اهداف مهم ازدواج، صاحب فرزند شدن است تا والدین از این طریق از لذت مادری یا پدری بهره مند گردند. الان برخی از زوج ها، تولد فرزند را به علت دیدگاه های فرگرایانه، مانع آسایش و راحتی خودشان می دانند یا بعضاً هزینه های تولد و تربیت فرزند را سرسام آور می دانند در صورتی که زوج های جوان باید در کنار محاسبه هزینه های ضروری یا غیرضروری فرزندآوری، به فواید و نتایجی که فرزندآوری و افزایش جمعیت، هم برای خانواده و هم
برای جامعه می تواند داشته باشد نیز توجه داشته باشند.
از بعد اجتماعی، فرزندآوری عاملی برای تداوم نسل، حفظ تعادل و توازن نسلی، تأمین نیروی کار و فعالیت کشور و پیشگیری از رکود، اقتدار ملی، رشد اقتصادی و تولید در جامعه می شود.
از بعد خانوادگی نیز فرزندآوری عاملی برای استحکام خانواده و تقویت بنیان خانواده، همبستگی و وابستگی بیشتر بین اعضای خانواده، تأمین غریزه والد، تأمین نیازهای عاطفی در خانواده با فرزند بیشتر، پیشگیری از برخی سرطان های زنان با بارداری به هنگام، همچنین فرزندآوری به ارتقای سلامت روان والدین و شادکامی والدین و سازگاری بیشتر آنها می انجامد.
به عنوان سخن پایانی باید گفت که مسئله جمعیت مثل هر مسئله اجتماعی دیگر در درجه اول نیازمند ظرفیت سازی و سیاست گذاری های درست و به هنگام دولت و دوم نیازمند به فرهنگ سازی و مشارکت مردم در این زمینه و ایجاد ساختارهاست. همچنین باید به جمعیت و فرزندآوری به عنوان یک ضرورت اجتماعی پرداخته شود و حتی در برخی موارد در صورت لزوم در خصوص بحران ها و پیامدهای کاهش جمعیت برای عموم آگاهی سازی صورت گیرد.
انتهای پیام